Αν οι δημοσιογράφοι έκαναν τη δουλειά τους σωστά θα φτάναμε ποτέ σ’ αυτό το σημείο;

Ακούω στο ραδιόφωνο ένα δημοσιογράφο να διακόπτει ξαφνικά το σχόλιό του και ναεκφωνεί απροειδοποίητα μια διαφήμιση για μια επενδυτική εταιρεία. Αναρωτιέμαι αν αυτός ο δημοσιογράφος έχει ερευνήσει τη λειτουργία της εταιρείας που διαφημίζει στο σταθμό τους, κατά παράβαση του άρθρου 5 του Κώδικα Δεοντολογίας της ΕΣΗΕΑ (γ. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται τη διαφημιστική χρήση του ονόματος, της φωνής και της εικόνας του, παρά μόνο για κοινωφελείς σκοπούς), κι έχει καταλήξει ότι η εταιρεία δεν παρανομεί σε κανένα τομέα. Βέβαια, αφού ο ίδιος παραβαίνει με τέτοια ευκολία τη δεοντολογία του κλάδου του, δε θα είναι καθόλου απίθανο η εταιρεία που διαφημίζει να έχει κι αυτή

κάποια δεοντολογικά ή άλλα προβλήματα. Ψιλά γράμματα, θα πει κάποιος. Όμως δεν είναι. Όταν η απώλεια του καταστατικού ρόλου της δημοσιογραφίας που είναι να ελέγχει την εξουσία γίνεται οριστική, τότε τα προβλήματα της κοινωνίας αποκτούν έναν οριστικό χαρακτήρα. Η πληροφόρηση καταλήγει να φιλτράρεται όχι μέσα απ’ την εξέταση της αλήθειας, αλλά απ’ τοτίμημα που πληρώνει κάποιος για να δει ή να μη δει μια είδηση δημοσιευμένη.

Βέβαια τα πράγματα σήμερα είναι πολύ πιο περίπλοκα. Τα Μέσα βλέπουν το κύριο έσοδό τους, τη διαφήμιση, να συρρικνώνεται και προσφέρουν στους διαφημιστές και διαφημιζόμενους όλο και πιο ελκυστικά προϊόντα, τα οποία όμως θολώνουν ακόμα πιο πολύ το τοπίο και κάνουν την αξιοπιστία ακόμα πιο αμφίβολη.

Βλέπουμε σήμερα για παράδειγμα έναν απ’ τους πιο γνωστούς και με σοβαρό προφίλ δημοσιογράφους να πηγαίνει στην αντίπερα όχθη, και να αναλαμβάνει κυβερνητικός εκπρόσωπος ενώ μέχρι χθες ήταν διευθυντής σε μια απ’ τις μεγαλύτερες εφημερίδες της χώρας! Μέσα σε μια νύχτα, ο γωνστός δημοσιογράφος κ. Παντελής Καψής φόρεσε καινούργιο κοστούμι και από ελεγκτής έγινε ελεγχόμενος. Δικαίωμά του θα πείτε. Μέχρι χθες επέλεγε να ξεσκεπάζει τα “αμαρτήματα” των εξουσιών και σήμερα έγινε ο ίδιος μέρος της εξουσίας που ήλεγχε. Άραγε το έκανε αυτό όμως; Η εξουσία τον δέχτηκε γιατί έκανε καλά τη δουλειά του, την ήλεγχε δηλαδή αποτελεσματικά, ή γιατί δεν την έκανε καλά τη δουλειά του; Αν ισχύει το πρώτο, η εξουσία έβαλε στους κόλπους της ένα πρόβλημα, αν ισχύει το δεύτερο έκανε μια απλή τυπική διαδικασία, μια μεταγραφή χωρίς ουσιαστική αλλαγή ρόλου.

Κι αν αυτά τα 2 γεγονότα δεν είναι ενδεικτικά γεγονότα της στρεβλής αντίληψης που έχουμε για τη δημοσιογραφία, μπορούμε να κάνουμε μια μεγαλύτερη βόλτα στο προσφιλές μουΔιαδίκτυο, όπου τα όρια μεταξύ είδησης και διαφήμισης, είδησης και σχολίου, πληροφόρησης και παραπληροφόρησης είναι ακόμα πιο θολά, για να δούμε ότι η δημοσιογραφία χρειάζεται αλλαγή παραδείγματος, αλλά δεν έχει δημοσιογράφους που να την επιθυμούν. Όλοι τώρα κοιτούν σαστισμένοι κι ανασφαλείς την κατάρευση του ίδιου του λειτουργήματος. Η επιβίωση στον χώρο γίνεται πολύ δύσκολη και σκληρή, ελλείψει διαφήμισης, και όσοι τολμούν να προτείνουν κάτι βρίσκονται αντιμέτωποι με διλήμματα που σταδιακά γίνονται σχεδόν εκβιαστικά. Εφόσον το δωρεάν τείνει να γίνει καθολικό επιχειρηματικό μοντέλο, οι δημοσιογράφοι και οι επιχειρηματίες της ενημέρωσης ψάχνουν την πλαϊνη πόρτα που θα φέρει τα έσοδα. Αλλά εδώ τώρα τίποτα δεν είναι εγγυημένο. Και προπαντώς αυτό που διακυβεύεται είναι η ίδια η αξιοπιστία της ενημέρωσης. Όταν με χρηματοδοτούν εκδοτικοί οίκοι για να παρουσιάζω τα βιβλία τους, πως μπορώ να είμαι αμερόληπτος ή έστω να παρουσιάζω τη δική μου άποψη όποια κι αν είναι αυτή; Τα ερωτήματα που προκύπτουν στο Διαδίκτυο είναι πολλά. Βέβαια, είναι και τα μόνα που αξίζει να απαντηθούν μιας και τα παραδοσιακά μοντέλα καταρρέουν αύτανδρα μπροστά μας.

Κάθε νοήμων πολίτης σήμερα σκέφτεται ότι και η δημοσιογραφία έχει μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την κατάσταση της χώρας. Φυσικά, το πρόβλημα αυτό δεν είναι μόνο Ελληνικό. Η διαφορά μας με άλλες χώρες της Δύσης είναι ότι εδώ δεν εκτιμήθηκε ποτέ η ανεξαρτησία. Κόμματα, ιδεολογικοί χώροι, εταιρείες, διαπλοκές μικρές και μεγάλες έτιαξαν ένα τοπίο συμπαγές κι απόλυτα ελεγχόμενο.

Για τοπικούς και διεθνείς λόγους λοιπόν η εγχώρια δημοσιογραφία δεν έκανε σωστά τη δουλειά της, να ελέγξει τις εξουσίες, έγινε η ίδια μια πολύ προνομιούχος εξουσία που δεν την ελέγχει κανείς, και τώρα προσπαθεί κι αυτή να περισώσει κάτι. Αλλά είναι πολύ δύσκολο εως αδύνατο αυτό τώρα. Τώρα που έχει γίνει συμμέτοχος, συνένοχος και συνεργάτης των εξουσιών βλέπει να επιβιώνει μόνο με τη δύναμη της αδράνειας. Στη συνείδηση των ενεργών πολιτών κι όσων σκέφτονται, η δημοσιογραφία που μας έφερε ως εδώ έχει τελειώσει. Έκανε ό,τι μπορούσε για να απαξιώσει το ρόλο της και να αυτοκτονήσει παρασύροντας μαζί της όχι μόνο τους εργαζόμενους αλλά και την ίδια την έννοια της δημοσιογραφίας. Ελπίζω οι νέοι φορείς της να αποδειχθούν πιο ακέραιοι, λιγότερο άπληστοι και πιο προσηλωμένοι στο ρόλο τους. Κι ελπίζω παράλληλα, αυτό να το εκτιμήσουν οι πολίτες στηρίζοντας τη δουλειά των νέων δημοσιογράφων καθώς κι όσων τους κάνουν δυνατή την επιβίωση. Είναι μια συναρπαστική εποχή να είσαι υπεύθυνος δημοσιογράφος κι είναι μια συναρπαστική εποχή να είσαι υπεύθυνος πολίτης.