Αντιμετωπίζοντας έναν εκλεγμένο δικτάτορα: Λαικές κινητοποιήσεις στην Τουρκία

Οι μαζικές διαδηλώσεις και τα σκληρά κυβερνητικά μέτρα καταστολής δεν είναι κάτι νέο στην τουρκική πολιτική ιστορία, όμως, παρόλο που οι σημερινές διαδηλώσεις στην Κωνσταντινούπολη και σε όλη την Τουρκία άρχισαν από τους σοσιαλιστές, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι βιώνουμε κάτι εντυπωσιακά διαφορετικό αυτή τη φορά.

Αυτό εμ­φα­νί­ζε­ται όχι μόνο από την ορατή έλ­λει­ψη πο­λι­τι­κής εμπει­ρί­ας ενός ση­μα­ντι­κού αριθ­μού των δια­δη­λω­τών, αλλά και από το με­γά­λο αριθ­μό και την απί­στευ­τη ελα­στι­κό­τη­τα των δια­δη­λω­τών για την αντι­με­τώ­πι­ση των μα­ζι­κών και των δο­λο­φο­νι­κών επι­θέ­σε­ων της αστυ­νο­μί­ας με δα­κρυ­γό­να και αύρες. Ποια είναι η αιτία αυτής της μα­ζι­κής κοι­νω­νι­κής έκρη­ξης σε μια χώρα όπου δεν υπάρ­χει κα­νέ­να ση­μά­δι της οι­κο­νο­μι­κής κρί­σης, και όπου η κυ­βέρ­νη­ση εξε­λέ­γη το 2011 με 50% των ψήφων;
Για να κα­τα­λά­βε­τε κα­λύ­τε­ρα τι συμ­βαί­νει, ας αρ­χί­σου­με με μια συ­ζή­τη­ση για  τη σχέ­σης με­τα­ξύ εκλο­γών και δη­μο­κρα­τί­ας. Οι Αθη­ναί­οι δη­μο­κρά­τες επι­νό­η­σαν το δη­μο­κρα­τι­κό σύ­στη­μα τους, χωρίς εκλο­γές, διότι πί­στευαν ότι οι εκλο­γές είναι η ολι­γαρ­χι­κή μέ­θο­δος επι­λο­γής των ηγε­τών, και οι μη­χα­νι­σμοί που εμπο­δί­ζουν το σχη­μα­τι­σμό μιας πο­λι­τι­κής τάξης (όπως το λα­χείο και τα συ­στή­μα­τα εκ πε­ρι­τρο­πής) είναι ο μόνος δη­μο­κρα­τι­κός τρό­πος για να επι­λέ­ξει κα­νείς τους άρ­χο­ντες. Επει­δή, οι Αθη­ναί­οι δη­μο­κρά­τες πί­στευαν ότι όχι μόνο οι εκλο­γές έχουν μια εγ­γε­νή τα­ξι­κή προ­κα­τά­λη­ψη, αλλά ότι οι εκλο­γές πα­ρέ­χουν επί­σης στους εξου­σια­στές αυ­το­νο­μία από τους εξου­σια­ζό­με­νους. Αυτό ση­μαί­νει ότι κα­θι­στούν δυ­να­τό για τους κυ­βερ­νώ­ντες να είναι σε θέση να κά­νουν ό,τι θέ­λουν. Πράγ­μα­τι, ο μόνος λόγος που η σύγ­χρο­νη φι­λε­λεύ­θε­ρη αντι­προ­σω­πευ­τι­κή κυ­βέρ­νη­ση επι­κε­ντρώ­νε­ται γύρω από τις εκλο­γές δεν είναι απλώς επει­δή είναι ένα ένα ολι­γαρ­χι­κό σύ­στη­μα, είναι επί­σης ένα σύ­στη­μα που πα­ρέ­χει ερ­γα­λεία για τους εξου­σια­ζό­με­νους, συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νων των ερ­γα­λεί­ων συμ­με­το­χής πέρα από τις εκλο­γές, τις ελευ­θε­ρί­ες της αντι­πο­λί­τευ­σης, και τους ελέγ­χους σε αυ­τούς που ασκούν την εξου­σία. Παρά το γε­γο­νός ότι αυτά τα ερ­γα­λεία είναι ακόμα αρ­κε­τά ανε­παρ­κή, κά­νουν πιο δύ­σκο­λο για τους κυ­βερ­νή­τες να κά­νουν ό, τι θέ­λουν και σε κά­ποιο βαθμό υπο­χρε­ώ­νουν τις κυ­βερ­νή­σεις να λο­γο­δο­τούν στους πο­λί­τες. Ωστό­σο, αν οι εκλο­γές αρ­χί­ζουν να γί­νο­νται το μόνο θε­σμι­κό όρ­γα­νο της σύγ­χρο­νης αντι­προ­σω­πευ­τι­κής κυ­βέρ­νη­σης, τότε οι εκλο­γές απλά με­τα­τρέ­πο­νται σε ένα ερ­γα­λείο για την απο­λυ­ταρ­χι­κή δια­κυ­βέρ­νη­ση ενι­σχύ­ο­ντας την εκτε­λε­στι­κή εξου­σία με τη λαϊκή έγκρι­ση.
Οι ιστο­ρι­κές δια­δη­λώ­σεις που  επι­κε­ντρώ­νο­νται γύρω από την αντί­στα­ση στο πάρκο Gezi της Istanbul, είναι ακρι­βώς για τα πα­ρά­πο­να που προ­κα­λού­νται από τη δι­κτα­το­ρία μιας εκτε­λε­στι­κής εξου­σί­ας που ενι­σχύ­ε­ται από την εκλο­γι­κή έγκρι­ση. Συ­γκε­κρι­μέ­να, η αντί­στα­ση στο πάρκο Gezi είναι μία από τις πε­ρι­πτώ­σεις όπου τόσο ο τα­ξι­κός χα­ρα­κτή­ρας του κρά­τους όσο και ο ολι­γαρ­χι­κός χα­ρα­κτή­ρας της εκλο­γι­κής έγκρι­σης έγι­ναν φα­νε­ροί. Πρώ­τον, ση­μα­το­δο­τεί τον τα­ξι­κό χα­ρα­κτή­ρα του κρά­τους με τρόπο που δεν θα ξε­φύ­γει ακόμα και από την πιο πρω­τό­λεια μαρ­ξι­στι­κή ανά­λυ­ση. Το Gezi είναι ένα δη­μό­σιο πάρκο στο πο­λι­τι­κό και στο κοι­νω­νι­κό επί­κε­ντρο της πόλης, Taksim, και η κυ­βέρ­νη­ση απο­φά­σι­σε να αντι­κα­τα­στή­σει το πάρκο με ένα εμπο­ρι­κό κέ­ντρο. Όταν οι ακτι­βι­στές άρ­χι­σαν να αντι­στέ­κο­νται με το να μην εκ­κε­νώ­σουν το πάρκο, η κυ­βέρ­νη­ση έστει­λε την αστυ­νο­μία της να «αγω­νι­στεί» για τη με­τα­τρο­πή ενός δη­μό­σιου πάρ­κου σε ένα εμπο­ρι­κό κέ­ντρο. Για να το θέσω ακόμα πιο ωμά, το κρά­τος χρη­σι­μο­ποιεί τυφλά τα όρ­γα­να της βίας για να εξυ­πη­ρε­τή­σει τα συμ­φέ­ρο­ντα του κε­φα­λαί­ου, και να με­τα­τρέ­ψει το συλ­λο­γι­κό καλό σε ιδιω­τι­κή ιδιο­κτη­σία. Ωστό­σο, το Gezi κα­τα­δει­κνύ­ει, επί­σης, τον ολι­γαρ­χι­κό χα­ρα­κτή­ρα ενός πο­λι­τι­κού κα­θε­στώ­τος που βα­σί­ζε­ται απο­κλει­στι­κά και μόνο στην εκλο­γι­κή έγκρι­ση. Επει­δή, στις εκλο­γές του 2011, κα­νείς δεν ψή­φι­σε την κυ­βέρ­νη­ση για να με­τα­τρέ­ψει το δη­μό­σιο πάρκο στο Taksim σε ένα εμπο­ρι­κό κέ­ντρο ή για οτιο­δή­πο­τε άλλο από τις πα­ρεμ­βά­σεις της κυ­βερ­νή­σης στη κοι­νω­νι­κή σφαί­ρα, αλλά μι­κρών και συ­γκε­κρι­μέ­νων εντο­λών, καθώς και για σα­φείς οδη­γί­ες για το πώς να κυ­βερ­νή­σει, η κυ­βέρ­νη­ση είχε το νό­μι­μο δι­καί­ω­μα να κρί­νει κατά το δο­κούν. Ωστό­σο, παρά την εκλο­γι­κή εντο­λή τους, αυτό το είδος των μο­νο­με­ρών ενερ­γειών που θα μπο­ρού­σαν να μην έχουν συμ­βεί σε ένα αντι­προ­σω­πευ­τι­κό σύ­στη­μα με κα­λύ­τε­ρη λει­τουρ­γία η οποία θα πα­ρή­χε τους «από κάτω» και άλλα μέσα συμ­με­το­χής και αντι­πο­λί­τευ­σης εκτός από τις εκλο­γές. Διότι, αν και το δη­μο­κρα­τι­κό πε­ριε­χό­με­νο της είναι πε­ριο­ρι­σμέ­νο, σε μια φι­λε­λεύ­θε­ρη αντι­προ­σω­πευ­τι­κή κυ­βέρ­νη­ση οι πο­λί­τες θα είχαν κά­ποια πρό­σβα­ση στη χά­ρα­ξη πο­λι­τι­κής, θα υπήρ­χε ένα επί­πε­δο δια­φά­νειας και ελεύ­θε­ρης δη­μό­σιας συ­ζή­τη­σης, και θα υπήρ­χε νο­μι­κός έλεγ­χος για το θέμα. Στην Τουρ­κία, από την άλλη πλευ­ρά, δεν υπάρ­χουν τέ­τοια όρια δε­δο­μέ­νης της άνευ προη­γου­μέ­νου συσ­σώ­ρευ­σης εξου­σί­ας του ΑΚΡ* από το 2007.
Το AKP έχει πλέον όχι μόνο απο­κλεί­σει τη γνω­στή ιστο­ρι­κή πρό­κλη­ση από το στρα­τό, αλλά έχει λάβει επί­σης τον έλεγ­χο των ανώ­τε­ρων δι­κα­στη­ρί­ων, και στη συ­νέ­χεια, αργά αλλά στα­θε­ρά, χρη­σι­μο­ποιώ­ντας τη δη­μο­τι­κό­τη­τά του, «θα­νά­τω­σε» όλες τις αντι­πο­λι­τευ­τι­κές ελευ­θε­ρί­ες. Μι­λώ­ντας συ­γκε­κρι­μέ­να, η πο­λι­τι­κή του Ερ­ντο­γάν δεν θα μπο­ρού­σε να βρε­θεί αντι­μέ­τω­πη με τα μη υφι­στά­με­να αντι­πο­λι­τευ­τι­κά μέσα μα­ζι­κής ενη­μέ­ρω­σης, και δεν θα μπο­ρού­σε να αμ­φι­σβη­τη­θεί από το δι­κα­στι­κό σώμα, που είναι τώρα υπό τον έλεγ­χο της εκτε­λε­στι­κής εξου­σί­ας, δη­λα­δή το κυ­βερ­νών κόμμα. Ως εκ τού­του, όταν ο Ερ­ντο­γάν ήθελε να με­τα­τρέ­ψει ένα δη­μό­σιο χώρο, όπου οι πο­λί­τες μπο­ρούν να συμ­με­τά­σχουν με ελεύ­θε­ρη και ισό­τι­μη αλ­λη­λε­πι­δρά­ση, σε ένα δεξιό συ­ντη­ρη­τι­κό χώρο, όπου οι πε­λά­τες επι­κε­ντρώ­νο­νται στην από­κτη­ση αγα­θών, δεν υπήρ­χε άλλος τρό­πος για να τον στα­μα­τή­σει κα­νείς, εκτός από τη δύ­να­μη των αριθ­μών.
Ωστό­σο, οι εκα­το­ντά­δες χι­λιά­δες άν­θρω­ποι που δια­μαρ­τύ­ρο­νται δεν αντι­στέ­κο­νται  στην αστυ­νο­μία, υπο­βάλ­λο­ντας τους εαυ­τούς  τους στη μα­ζι­κή χρήση δα­κρυ­γό­νων και ωμής βίας μόνο και μόνο λόγω της αδι­κί­ας στο πάρκο Gezi, ή απλά λόγω του γε­γο­νό­τος ότι ο Ερ­ντο­γάν είναι ένας αυ­ταρ­χι­κός ηγέ­της. Αυτές οι δια­μαρ­τυ­ρί­ες συ­νέ­βη­σαν διότι εκτός από την εν εξε­λί­ξει επί­θε­ση του Ερ­ντο­γάν στις αντι­πο­λι­τευ­τι­κές ομά­δες (λαϊ­κοί, Alewites, Κούρ­δοι, σο­σια­λι­στές και άλλοι), συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νου του «κα­θα­ρι­σμού» τους από τις θέ­σεις εξου­σί­ας, και την ποι­νι­κο­ποί­η­ση και τη φυ­λά­κι­ση τους μα­ζι­κά, για διά­φο­ρους λό­γους, εμ­βά­θυ­νε σε ένα πρω­το­φα­νή βαθμό τις νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρες και εξαι­ρε­τι­κά συ­ντη­ρη­τι­κές πο­λι­τι­κές κοι­νω­νι­κού απο­κλει­σμού. Για να ανα­φέ­ρου­με με­ρι­κά από τα πιο πρό­σφα­τα πα­ρα­δείγ­μα­τα, το πε­ρα­σμέ­νο έτος, χωρίς πολύ συ­ζή­τη­ση, ολό­κλη­ρο το εκ­παι­δευ­τι­κό σύ­στη­μα ανα­διαρ­θρώ­θη­κε για να εξυ­πη­ρε­τή­σει κα­λύ­τε­ρα τις ανά­γκες όχι μόνο του κε­φα­λαί­ου, αλλά και σύμ­φω­να με τα λόγια του Ερ­ντο­γάν, “να με­γα­λώ­σουν μια πιο θρη­σκευό­με­νη γενιά”. Τον πε­ρα­σμέ­νο μήνα, σε μια χώρα όπου η κατά κε­φα­λήν κα­τα­νά­λω­ση αλ­κο­όλ είναι μα­κράν η χα­μη­λό­τε­ρη με­τα­ξύ των χωρών του ΟΟΣΑ, πέ­ρα­σε αυ­στη­ρούς πε­ριο­ρι­σμούς στην κα­τα­νά­λω­ση αλ­κο­όλ, η οποία υπε­ρα­σπί­στη­κε από τον Ερ­ντο­γάν ως εξής: “γιατί είναι δι­καιο­λο­γη­μέ­νο για σας να δε­χθεί­τε ένα νόμο που ψη­φί­στη­κε από δύο με­θυ­σμέ­νους (σύμ­φω­να με πολ­λούς ση­μα­το­δο­τεί Ατα­τούρκ και Ινο­νού), αλλά ο νόμος που είναι η επι­τα­κτι­κή ανά­γκη της θρη­σκεί­ας γί­νε­ται κάτι που θα πρέ­πει να αρ­νη­θεί­τε ... αν θέ­λε­τε να πιεί­τε, να αγο­ρά­σε­τε το ποτό σας και να πάτε να το πιεί­τε στο σπίτι σας”. Την πε­ρα­σμέ­νη εβδο­μά­δα, το ΑΚΡ διεύ­ρυ­νε την επί­θε­ση σχε­τι­κά με τα δι­καιώ­μα­τα των γυ­ναι­κών, κά­νο­ντας το χάπι της επό­με­νης μέρας φάρ­μα­κο χο­ρη­γού­με­νο με ια­τρι­κή συ­ντα­γή, και μια-δυο μέρες πριν ο Ερ­ντο­γάν ενέ­κρι­νε μια ανα­κοί­νω­ση που έκανε στην προει­δο­ποί­η­ση στο μετρό της Άγκυ­ρας κατά των φι­λι­ιών σε δη­μό­σια θέα. Πολ­λοί από αυ­τούς τους κα­νο­νι­σμούς θα είναι πολύ δύ­σκο­λο να εφαρ­μο­στούν, αν οι μέχρι πρό­τι­νος υπάρ­χο­ντες έλεγ­χοι υπήρ­χαν ακόμη. Για πα­ρά­δειγ­μα, το συ­νταγ­μα­τι­κό δι­κα­στή­ριο θα μπο­ρού­σε να ακυ­ρώ­σει με­ρι­κές από τις νο­μι­κές αλ­λα­γές, ή το Συμ­βού­λιο του κρά­τους θα μπο­ρού­σε να πε­ριο­ρί­σει ή να αφαι­ρέ­σει κά­ποια από τις άλλες. Λαμ­βά­νο­ντας υπόψη την έλ­λει­ψη λε­ω­φό­ρων για φωνές και την έλ­λει­ψη εμπο­δί­ων ενά­ντια στην εξου­σία του Ερ­ντο­γάν, αυτές και πολ­λές άλλες πα­ρό­μοιες πο­λι­τι­κές, σε συν­δυα­σμό με τις συμ­βο­λι­κά απο­κλει­στι­κές και ασφυ­κτι­κές ομι­λί­ες του, προ­φα­νώς έχουν κάνει πάρα πολ­λούς μη υπο­στη­ρι­κτές του να αι­σθά­νο­νται όχι μόνο εντε­λώς ανί­σχυ­ροι και απο­γοη­τευ­μέ­νοι, αλλά επί­σης, πολύ θυ­μω­μέ­νοι.
Αυτή η οργή έχει πλέον εν­σω­μα­τω­θεί  σε μα­ζι­κές δια­δη­λώ­σεις, όπου εκα­το­ντά­δες  χι­λιά­δες άν­θρω­ποι παίρ­νουν πίσω την  αυ­το­νο­μία που η κυ­βέρ­νη­ση  απο­λαμ­βά­νει. Με λίγα λόγια, αν ο λόγος  για την εξέ­γερ­ση είναι η αί­σθη­ση της αδυ­να­μί­ας, η έλ­λει­ψη ελέγ­χου της ζωής τους, το άμεσο απο­τέ­λε­σμα είναι ίσως η αί­σθη­ση της δύ­να­μης με­γά­λων τμή­μα­των του πλη­θυ­σμού που απο­λαμ­βά­νει για πρώτη φορά. Προς το παρόν, έχουν πάρει τον έλεγ­χο της πόλης τους και της ζωής τους. Ως εκ τού­του, εί­μα­στε πλέον μέρος μιας αλη­θι­νά δη­μο­κρα­τι­κής στιγ­μή. Αυτή είναι μια εμπει­ρία που πη­γαί­νει πολύ πιο πέρα από τα «δη­μο­κρα­τι­κά δι­καιώ­μα­τα» που απο­λαμ­βά­νουν σε άλλες αντι­προ­σω­πευ­τι­κές φι­λε­λεύ­θε­ρες δη­μο­κρα­τί­ες, οι οποί­ες στην κα­λύ­τε­ρη πε­ρί­πτω­ση είναι δη­μο­κρα­τί­ες προ­σαρ­μο­σμέ­νες για τις ανά­γκες του κα­πι­τα­λι­σμού και του σύγ­χρο­νου κρά­τους. Ως εκ τού­του, από μια αντι-διαι­σθη­τι­κή σκο­πιά, οφεί­λου­με ίσως αυτή τη δη­μο­κρα­τι­κή έκρη­ξη στην έλ­λει­ψη δη­μο­κρα­τι­κού ελέγ­χου επί της εξου­σί­ας που εξου­σιο­δο­τή­θη­κε εκλο­γι­κά. Όσον αφορά τον Ερ­ντο­γάν, από την άλλη πλευ­ρά, μπρο­στά στα μάτια μας, γι­νό­μα­στε μάρ­τυ­ρες της με­τα­τρο­πής της ει­κό­νας του από έναν ηγέτη ο οποί­ος είναι ισχυ­ρός, δη­μο­φι­λής, και αν είναι λίγο πα­ρορ­μη­τι­κός, εξα­κο­λου­θεί να αντι­κα­το­πτρί­ζει τις αξίες του «τουρ­κι­κού έθνους», σε τύ­ραν­νο που είναι τόσο άπλη­στος και με­θυ­σμέ­νος από την εξου­σία ότι πα­ρό­λο που πα­ρό­τι ο ίδιος δια­θέ­τει τις ψή­φους, δεν μπο­ρεί να διοι­κή­σει πια απο­τε­λε­σμα­τι­κά τη χώρα. Είναι όντως πα­γι­δευ­μέ­νος σε ένα δι­κτα­το­ρι­κό δί­λημ­μα: αν υπο­κύ­ψει στις τρέ­χου­σες απαι­τή­σεις, θα χάσει την αντί­λη­ψη ότι είναι τόσο πα­νί­σχυ­ρος. Αν δεν υπο­κύ­ψει κα­θό­λου, θα πρέ­πει να βα­σί­ζε­ται σε μια ανα­γκα­στι­κή εξου­σία στο βαθμό που θα με­τα­τρα­πεί σε έναν σκλη­ρό τύ­ραν­νο. Μέχρι στιγ­μής ακο­λου­θεί τη δεύ­τε­ρη δια­δρο­μή, εξα­κο­λου­θεί να υπο­βαθ­μί­ζει και να ποι­νι­κο­ποιεί τους δια­δη­λω­τές, με την ελ­πί­δα ότι οι επό­με­νες εκλο­γές σε λι­γό­τε­ρο από ένα χρόνο θα οδη­γή­σουν με κά­ποιον τρόπο στη διά­λυ­ση τηε δη­μο­κρα­τι­κής ευ­φο­ρί­ας. Ωστό­σο, αν και αυτό είναι μία από εκεί­νες τις πε­ρι­πτώ­σεις όπου η δή­λω­ση ότι «η πο­λι­τι­κή είναι αο­ρί­στου χρό­νου» είναι πράγ­μα­τι η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, φαί­νε­ται ότι η δια­τή­ρη­ση της κι­νη­το­ποί­η­σης είναι η μόνη πο­ρεία δρά­σης που θα βοη­θή­σει να ικα­νο­ποι­η­θούν τόσο οι δη­μο­κρα­τι­κοί όσο και οι σο­σια­λι­στι­κοί στό­χοι.

4 Ιου­νί­ου 2013