Τι έριξε τα κτίρια στην Κεφαλλονιά

Το τριώροφο έγινε διώροφο. Ο πρώτος όροφος δεν άντεξε το μεγάλο φορτίο και κατέρρευσε

 

Πώς και ποια άντεξαν, ποιες αστοχίες παρατηρήθηκαν και πώς οι τεχνικές αυθαιρεσίες μειώνουν δραματικά την αντοχή των κατασκευών

 

Ο σεισμός της Κεφαλλονιάς ανέδειξε για μία ακόμη φορά τη σημασία που έχει η σωστή κατασκευή των κτιρίων, αλλά και τον κίνδυνο που ενέχουν οι αυθαίρετες επεμβάσεις και προσθήκες. Ενα κτίριο γερό όμως, με αντοχή στους σεισμούς, δεν αρκεί να έχει κατασκευαστεί σωστά. Θα πρέπει και να συντηρείται τακτικά.  «Μια καλοδιατηρημένη κατασκευή διατηρεί την αντοχή της στον χρόνο και στον σεισμό» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο καθηγητής Αντισεισμικών Κατασκευών και διευθυντής του Εργαστηρίου Αντισεισμικής Τεχνολογίας του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου κ. Κωνσταντίνος Σπυράκος.

Προϋπόθεση παραμένει η ορθή κατασκευή του κτιρίου, βάσει του αντισεισμικού κανονισμού. «Σωστή κατασκευή είναι αυτή που σε έναν ασθενή σεισμό δεν θα υποστεί πρακτικά καμία βλάβη, ενώ σε έναν ισχυρό σεισμό θα υποστεί επισκευάσιμες βλάβες, χωρίς τραυματισμό των χρηστών της» επισημαίνει ο καθηγητής. 

Τα κτίρια στην Κεφαλλονιά στην πλειονότητά τους συμπεριφέρθηκαν ιδιαίτερα ικανοποιητικά, παρότι οι ισχυρές σεισμικές δονήσεις είχαν,  όπως τονίζει ο κ. Σπυράκος, επιταχύνσεις υψηλότερες, «σχεδόν διπλάσιες της ελάχιστης που λαμβάνει υπόψη ο ισχύων αντισεισμικός κανονισμός», και μικρό εστιακό βάθος. Τα σπίτια των Κεφαλλονιτών τελικά προστάτευσαν τους ενοίκους τους, ακόμη και αν υπέστησαν σοβαρές ζημιές.

Η σεισμική ιστορία του νησιού και η εμπειρία από τις επιπτώσεις των σεισμών στο δομημένο περιβάλλον ενσωματώθηκαν στις κατασκευές μετά τον μεγάλο σεισμό του 1953. Ετσι τα κτίρια άντεξαν. Σε αυτό συντέλεσε και το γεγονός ότι είναι χαμηλά - το πολύ ως τρεις ορόφους - και χτισμένα με τις υψηλές προδιαγραφές που ορίζει ο αντισεισμικός κανονισμός για την Κεφαλλονιά.

Παρ' όλα αυτά αρκετές κατασκευές υπέστησαν ζημιές. Ο πρώτος σεισμός των 6 ρίχτερ προκάλεσε σχετικά μικρής έκτασης βλάβες στο Αργοστόλι και περισσότερο εκτεταμένες στο Ληξούρι, οι οποίες επιδεινώθηκαν από τη δεύτερη ισχυρή δόνηση των 5,7 ρίχτερ στις 3 Φεβρουαρίου, αλλά και από τους μετασεισμούς που παρεμβλήθηκαν - όπως αυτός των 5,1 ρίχτερ που ακολούθησε πέντε ώρες μετά τον πρώτο κύριο σεισμό. «Σημαντικές βλάβες παρατηρήθηκαν σε πολλά χωριά της Παλικής, αλλά και μέχρι το βόρειο άκρο της χερσονήσου, όπως στο χωριό Αθέρα» σημειώνει ο κ. Σπυράκος, ο οποίος κωδικοποίησε τη συμπεριφορά των κτιρίων στην Κεφαλλονιά και παρουσιάζει στο «Βήμα» τις αστοχίες που κατέγραψε στις κατασκευές και τις βασικές αιτίες των βλαβών.

Πιλοτές και κοντά υποστυλώματα

Σε κατασκευές με φέροντα οργανισμό από οπλισμένο σκυρόδεμα ο καθηγητής Αντισεισμικών Κατασκευών κ. Σπυράκος κατέγραψε προβλήματα που αφορούν:

• Kατασκευές πριν από το 1986, με πιλοτή (χαρακτηρίζονται από την έλλειψη περιμετρικών τοίχων πλήρωσης) σε κάποιους ορόφους, συνήθως στο ισόγειο. Υπάρχουν χιλιάδες τέτοιες οικοδομές ανά την Ελλάδα, με τα ισόγεια να λειτουργούν ως χώροι στάθμευσης ή ως καταστήματα με μεγάλες βιτρίνες. Για τη σεισμική αναβάθμιση των κατασκευών αυτών υπάρχουν διάφορες λύσεις, όπως είναι η κατασκευή ισχυρής τοιχοποιίας σε κατάλληλες θέσεις. Ωστόσο την ενίσχυσή τους και γενικότερα την εφαρμογή δομικών παρεμβάσεων δυσχεραίνει η ισχύουσα νομοθεσία, η οποία απαιτεί απόλυτη πλειοψηφία των ιδιοκτητών.

• Aσυμμετρία και μεγάλα φορτία στους ορόφους. Η σεισμική συμπεριφορά ενός κτιρίου κατά κανόνα επηρεάζεται από τις σημαντικές τροποποιήσεις στην κάτοψή του και τα μεγάλα φορτία κυρίως στους άνω ορόφους, όπως είναι αποθηκευτικοί χώροι και μπαλκόνια με βάρη.   

• Kοντά υποστυλώματα. Χαρακτηρίζονται από την επαφή τους με τον τοίχο πλήρωσης, η οποία δεν εκτείνεται σε όλο το ύψος τους. Αποτελούν μία από τις συνηθέστερες αστοχίες κατασκευών σε σεισμικές φορτίσεις και πολλές φορές έχουν οδηγήσει σε κατάρρευση κτιρίων.  

• Λανθασμένη θεμελίωση κυρίως σε πτωχά εδάφη, όπως η επιλογή μεμονωμένων πεδίλων αντί κοιτόστρωσης, δηλαδή ενός ενιαίου θεμελίου από οπλισμένο σκυρόδεμα σε όλη την έκταση της κατασκευής.

Ο «Διάβολος» και οι λεπτομέρειες

Ο... Διάβολος κρύβεται στις κατασκευαστικές λεπτομέρειες, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την αντοχή της κατασκευής. Ο καθηγητής κ. Σπυράκος κατέγραψε στην Κεφαλλονιά τέτοιες αστοχίες, όπως είναι:

• Οι «ανοιχτοί» συνδετήρες, οι οποίοι υπάρχουν σε μεγάλο αριθμό κτιρίων από οπλισμένο σκυρόδεμα σε όλη τη χώρα. Δεν αρκεί μια κατασκευή να έχει πολύ σίδερο. Είναι η σωστή τοποθέτηση του οπλισμού που κάνει τη διαφορά.

• Κακή ποιότητα σκυροδέματος.

• Τοίχοι χωρίς «σενάζ» και με ανεπαρκές σφήνωμα των τούβλων στα περιμετρικά υποστυλώματα και στις δοκούς. Επίσης ο καθηγητής κατέγραψε αστοχίες στην κατασκευή των τοίχων πλήρωσης από τούβλα, ιδιαίτερα σε εξωτερικούς διπλούς τοίχους (με δύο σειρές τούβλα).

• Χρήση ακατάλληλου κονιάματος.

• Κακή δόνηση κατά την κατασκευή του σκελετού από οπλισμένο σκυρόδεμα.

• Οξείδωση των οπλισμών, γεγονός που μαρτυρεί κακοδιατηρημένη κατασκευή.

Αστοχίες στα λιθόκτιστα κτίρια

Στην Κεφαλλονιά καταγράφηκαν εκτεταμένες βλάβες σε λιθόκτιστες κατοικίες αλλά και ιστορικά κτίρια, όπως εκκλησίες και μοναστήρια. Σύμφωνα με τον κ. Σπυράκο, αυτές αποδίδονται κατά κύριο λόγο στις ακόλουθες αιτίες:

• Αδύναμο κονίαμα στο εσωτερικό της «τρίστρωτης» τοιχοποιίας, δηλαδή τοιχοποιίας πάχους άνω των 50 εκατοστών με εσωτερική και εξωτερική παρειά χτισμένες από λίθους.  

• Κακής ποιότητας αρμολόγηση, δηλαδή πτωχό κονίαμα και κακή σύνδεση των λίθων. «Το αποτέλεσμα είναι ένας τοίχος με μικρή αντοχή σε σεισμό ,που εκδηλώνεται με την εμφάνιση κατά κανόνα διαγώνιων ρωγμών» λέει ο καθηγητής.

Σημαντικότατη κατασκευαστική παράλειψη, σύμφωνα με τον διευθυντή του Εργαστηρίου Αντισεισμικής Τεχνολογίας, είναι η έλλειψη διαζωμάτων, δηλαδή δοκών από ξύλο ή σκυρόδεμα, ενσωματωμένων στους λίθινους τοίχους. Τα διαζώματα αποτελούν μια γραμμή άμυνας η οποία «δένει» τους τοίχους και δεν τους επιτρέπει να αποκολληθούν, ώστε σε περίπτωση σεισμού να λειτουργούν ως ενιαίο σύνολο.  

Πτώσεις αντικειμένων

Οι μεγάλες σεισμικές επιταχύνσεις στην Κεφαλλονιά κατέστρεψαν μαντρότοιχους, οικοσκευές και εύθραυστα αντικείμενα σε σπίτια, επιχειρήσεις και δημόσια κτίρια. Η πτώση των εκθεμάτων σε μουσεία, ιατρικών μηχανημάτων και συσκευών, ηλεκτρονικών υπολογιστών, τηλεοράσεων, εμπορευμάτων κ.τ.λ. μπορεί να αποτραπεί με την τοποθέτησή τους σε χαμηλά σημεία του κτίσματος ή σε μόνιμη βάση, με κατάλληλες στηρίξεις. Οπως τονίζει ο κ. Σπυράκος, «υπάρχουν πολλοί τρόποι στήριξης των αντικειμένων, απλοί, όπως αγκυρώσεις, αλλά και σύνθετοι, όπως η σεισμική μόνωση, που εφαρμόζονται ανάλογα με τη σπουδαιότητα και τη χρήση των αντικειμένων».

Αμεσα μέτρα για τα κτίρια

Η υποστύλωση όσων κατασκευών έχουν υποστεί σημαντικές βλάβες είναι απαραίτητη προκειμένου να αποφευχθούν καταρρεύσεις ή επιδείνωση των ζημιών από μετασεισμικές δονήσεις. Κάθε μετασεισμός, κυρίως άνω των τεσσάρων βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, δημιουργεί πρόσθετες βλάβες στις ήδη ρηγματωμένες κατασκευές. «Το έργο αυτό σε άλλες χώρες, όπως στην Ιταλία, εκτελείται από εξειδικευμένα συνεργεία της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας. Στην περίπτωση της Κεφαλλονιάς, λόγω αδυναμίας της Πολιτείας, η υποστύλωση έγινε από ιδιώτες, και αυτό δυστυχώς σε μεμονωμένες περιπτώσεις» σημειώνει ο κ. Σπυράκος.

Πώς εξασφαλίζεται μια αντισεισμική κατασκευή

Αρχικά αποφεύγεται κάθε είδους αυθαιρεσία στα κτίρια. Ολοι οι σεισμοί έχουν δείξει ότι τα αυθαίρετα είναι πρώτα στη λίστα των σεισμόπληκτων. «Αν υπάρχει αυθαιρεσία, θα ήταν φρόνιμο να αξιολογηθεί και να διορθωθεί έπειτα από μελέτη πολιτικού μηχανικού. Σφάλματα σαν αυτά που οδήγησαν σε βλάβες στον σεισμό της Κεφαλλονιάς πρέπει άμεσα να διορθωθούν» αναφέρει ο καθηγητής.

Στην περίπτωση που οι ζημιές δεν είναι εμφανείς, οι ιδιοκτήτες μπορούν να τις εντοπίσουν με τη βοήθεια ενός μηχανικού. «Με ειδικά όργανα μπορεί να "ακτινογραφηθεί" μια κατασκευή και "πρακτικά", χωρίς καμία όχληση,  να διαπιστωθεί τι οπλισμό έχουν τα υποστυλώματα και τα δοκάρια, πώς είναι κατασκευασμένη η τοιχοποιία στο εσωτερικό της, πώς ταλαντώνεται η κατασκευή σε μια δόνηση και γενικά να αποκτηθούν πολύτιμες πληροφορίες, ώστε με αξιοπιστία να εντοπιστούν τα προβλήματα  και ακολούθως να προκύψουν έπειτα από μελέτη οι κατάλληλες επεμβάσεις» σημειώνει ο κ. Σπυράκος.

Επιπροσθέτως, νέα υλικά έχουν προκαλέσει επανάσταση στον χώρο των επισκευών και των ενισχύσεων των κατασκευών, όπως είναι τα  σύνθετα υλικά με ίνες άνθρακα, τα ενέματα (εκχυόμενα υλικά) για τις τοιχοποιίες, τα ειδικά μεταλλικά βλήτρα (πρόσθετα τεμάχια οπλισμών που εισάγονται στο σκυρόδεμα με διάφορους τρόπους), η σεισμική μόνωση κ.ά.

Τα λάθη
Κεραμίδια στο... κεφάλι
Οι εκτεταμένες βλάβες σε κεραμοσκεπές που παρατηρήθηκαν σε κτίρια στην Κεφαλλονιά αποδίδονται σε σφάλματα και παραλείψεις κατά την τοποθέτηση των κεραμιδιών, καθώς και στη στήριξή τους. «Οι περισσότερες τοποθετήσεις, όπως μας είπαν οι ιδιοκτήτες τους, είχαν γίνει από εμπειροτέχνες, χωρίς την επίβλεψη μηχανικού. Αυτή η αστοχία, αν και σχετικά μικρού κόστους για την επισκευή της, είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη. Δυστυχώς δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις τραυματισμών από πτώση κεραμιδιών κατά την έξοδο από το κτίριο την ώρα του σεισμού, ενέργεια η οποία σε κάθε περίπτωση είναι απολύτως εσφαλμένη» λέει ο κ. Σπυράκος. Επίσης παρατηρήθηκαν πολλές βλάβες και σε ψευδοροφές, οι οποίες οφείλονται στην ανεπαρκή ανάρτησή τους. Οπως λέει ο καθηγητής, «πρόκειται για ένα γενικό πρόβλημα στη χώρα μας, το οποίο οφείλεται στην έλλειψη προδιαγραφών».

Προσεισμικοί έλεγχοι
Ελλιπής η συντήρηση στα δημόσια κτίρια
Οι σεισμοί στην Κεφαλλονιά και οι εκτεταμένες ζημιές στις υποδομές του νησιού επανέφεραν στο προσκήνιο το θέμα των προσεισμικών ελέγχων στα δημόσια κτίρια. Από το 2001, οπότε ξεκίνησε το πρόγραμμα ελέγχου και καταγραφής 80.000 δημόσιων κτιρίων της χώρας, προσεισμικό έλεγχο έχουν «περάσει» μόνο τα 15.000 κτίρια, δηλαδή περίπου το 19%, όπως λέει ο αντιπρόεδρος του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας κ. Ευθύμιος Λέκκας.

Τα σχολεία της Κεφαλλονιάς είναι εδώ και τρεις εβδομάδες κλειστά, το γηροκομείο Παλικής έχει εκκενωθεί, ενώ έχουν διαπιστωθεί εκτεταμένες βλάβες στο οδικό δίκτυο του Ληξουρίου, στον κύριο οδικό άξονα που συνδέει το Αργοστόλι με το Ληξούρι και σε δρόμους της Παλικής.

Οι ζημιές, όπως αναφέρει ο κ. Σπυράκος, αποδίδονται στην ισχυρή δόνηση, σε κακοτεχνίες, σε ελλιπή συντήρηση, καθώς και στην έλλειψη κατάλληλων προληπτικών μέτρων, όπως τοίχων αντιστήριξης στην περίπτωση  κατολισθήσεων.

«Τα προβλήματα στους δρόμους και στο λιμάνι του Ληξουρίου και του Αργοστολίου μπορούν να αποκατασταθούν σχετικά εύκολα. Οι βλάβες στο αεροδρόμιο ήταν περιορισμένες - αφορούν κυρίως ρηγματώσεις στην τοιχοποιία και στις ψευδοροφές, οι οποίες επίσης μπορούν να αποκατασταθούν άμεσα» σημειώνει ο καθηγητής. Και προσθέτει: «Εκτεταμένες κατολισθήσεις σε μεγάλο μέρος του οδικού δικτύου εμπόδισαν την επικοινωνία χωριών με το Ληξούρι. Λόγω του κινδύνου των κατολισθήσεων που κατέστρεψαν κατοικία στον Αθέρα, επιβλήθηκε προληπτικά μερική εκκένωση σε ένα τμήμα του χωριού».