Θέσεις εργασίας για ηλίθιους

Σοκ έχουν προκαλέσει οι απόψεις του καθηγητή του LSE Ντ. Γκράμπερ ότι η Γη θα... γύριζε καλύτερα χωρίς τους λομπίστες, τους υπεύθυνους δημόσιων σχέσεων, τους υπεύθυνους τηλεπωλήσεων κ.ά. παρασιτικά επαγγέλματα.

     

Σοκ έχουν προκαλέσει οι απόψεις του καθηγητή του LSE Ντ. Γκράμπερ ότι η Γη θα… γύριζε καλύτερα χωρίς τους λομπίστες, τους υπεύθυνους δημόσιων σχέσεων, τους υπεύθυνους τηλεπωλήσεων κ.ά. παρασιτικά επαγγέλματα

Του Δημήτρη Σ. Φαναριώτη

Μια μεγάλη συζήτηση-διαμάχη έχει πυροδοτήσει το φυλλάδιο ενός Αμερικανού ανθρωπολόγου, ο οποίος καταγγέλλει τη γραφειοκρατία
της Οικονομίας και τον πολλαπλασιασμό των άχρηστων θέσεων εργασίας, τις οποίες ονομάζει «θέσεις εργασίας για ηλίθιους».

Κάνετε μια «δουλειά για ηλίθιους»; Αν έχετε χρόνο να διαβάσετε αυτό το άρθρο στον υπολογιστή σας, στη δουλειά, η απάντηση είναι μάλλον «ναι». Και σύμφωνα με το φυλλάδιο, που είναι αφιερωμένο στις «θέσεις εργασίας για ηλίθιους», το οποίο υπογράφει ο διακεκριμένος καθηγητής Ανθρωπολογίας στο London School of Economics και ηγετική φυσιογνωμία του κινήματος Occupy Wall Street, Ντέιβιντ Γκράμπερ, σίγουρα δεν είστε οι μόνοι.

Ειδικότερα σε σύντομο δοκίμιο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό της βρετανικής Ριζοσπαστικής Αριστεράς «Strike», στις 17 Αυγούστου, ο πανεπιστημιακός, που δεν του αρέσει να τον αποκαλούν αναρχικό, περιγράφει αυτό που ονόμασε «φαινόμενο της δουλειάς για ηλίθιους».

Σύμφωνα με τον Γκράμπερ, η αποξένωση της συντριπτικής πλειονότητας των εργαζομένων σε γραφεία, τους οδήγησε να αφιερώσουν τη ζωή τους σε περιττούς επαγγελματικούς στόχους κενούς περιεχομένου, έχοντας πλήρη συναίσθηση για τη ρηχότητα της συμβολής τους στην κοινωνία.

Στο εισαγωγικό σημείωμα του φυλλαδίου ο Γκράμπερ επικαλείται τον Κέινς, ο οποίος το 1930 προέβλεψε ότι οι τεχνολογικές πρόοδοι που θα επιτυγχάνονταν μέχρι το τέλος του 20ού αιώνα θα είχαν αποτέλεσμα τη μείωση του εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας στις 15 ώρες την εβδομάδα.

Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι η εργασία με ρομπότ έγινε πράξη σε πολλούς τομείς, «η τεχνολογία παραποιήθηκε, προκειμένου να εξευρεθούν τρόποι για να μας κάνουν να εργαστούμε σκληρότερα», εξηγεί ο Γκράμπερ. «Για να επιτευχθεί αυτό, δημιουργήθηκαν θέσεις εργασίας, οι οποίες ήταν εξ ορισμού περιττές», είπε, δίνοντας ως παράδειγμα το «φούσκωμα» όχι μόνο στις επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών, αλλά και στον διοικητικό τομέα, με τη δημιουργία νέων «βιομηχανιών», όπως οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, οι τηλε-πωλήσεις, ή την άνευ προηγουμένου ανάπτυξη στο δίκαιο των επιχειρήσεων, των ανθρώπινων πόρων ή των δημοσίων σχέσεων», και κατέληξε σημειώνοντας ότι: «Είναι σαν κάποιος να εφηύρε ένα σωρό περιττές θέσεις εργασίας για να μας κάνει να συνεχίσουμε να δουλεύουμε».

Αχρηστες δουλειές

Προκλητικός ο Γκράμπερ προτείνει τον ακόλουθο εμπειρικό κανόνα: «Φανταστείτε πώς θα ήταν ο κόσμος εάν δεν υπήρχαν οι δουλειές για ηλίθιους». Πείτε ό,τι θέλετε για τους τις νοσοκόμες, τους υδραυλικούς ή τους μηχανικούς, αλλά αν αυτοί εξαφανίζονταν σ’ ένα σύννεφο καπνού, οι συνέπειες θα ήταν άμεσες και καταστροφικές.

«Ενας κόσμος χωρίς δασκάλους ή λιμενεργάτες σύντομα θα αποκτούσε προβλήματα κι ακόμη ένας πλανήτης χωρίς συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας ή μουσικούς θα καθιστούσε λιγότερο ενδιαφέρουσα τη ζωή μας. Ωστόσο δεν είναι διόλου βέβαιο ότι ο πλανήτης θα υπέφερε από την απώλεια των προέδρων και των γενικών διευθυντών των επιχειρήσεων, τους λομπίστες, τους υπεύθυνους των δημοσίων σχέσεων στα ΜΜΕ, τους υπεύθυνους των τηλε-πωλήσεων, τους δικαστικούς επιμελητές ή τους νομικούς συμβούλους. Πολλοί μάλιστα υποπτεύονται ότι η ζωή θα βελτιωνόταν σε μεγάλο βαθμό».

Στον Δυτικό κόσμο, «τα παραγωγικά επαγγέλματα έχουν αυτοματοποιηθεί» συνεχίζει, «ενώ στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βρετανία μέσα σε έναν αιώνα, θέσεις εργασίας, όπως επαγγελματίες, υπάλληλοι, διευθυντές, προμηθευτές και εργαζόμενοι στον τομέα των υπηρεσιών έχουν τριπλασιαστεί από το ένα τέταρτο στα τρία τέταρτα του συνόλου των εργαζομένων».

Ο ανθρωπολόγος σημειώνει επίσης την ύπαρξη μιας παραδοξότητας: όσο πιο χρήσιμη είναι μια δουλειά τόσο λιγότερο πληρώνεται και πολλές φορές θεωρείται αναξιόπιστη, αν και αναγνωρίζει ότι υπάρχουν ορισμένες εξαιρέσεις όπως οι γιατροί.

Τα τελευταία χρόνια ένας διαρκώς αυξανόμενος αριθμός «χαρτογιακάδων» εργαζόταν 40 και 50 ώρες με δυσνόητα καθήκοντα, τα οποία συχνά περάτωνε μέσα στις 15 ώρες που προέβλεπε ο Κέινς. Το υπόλοιπο του χρόνου αναλωνόταν στη διοργάνωση σεμιναρίων δημιουργίας κινήτρων, ενημέρωσης του προφίλ του στο Facebook ή στο «κατέβασμα» τηλεοπτικών σειρών στον υπολογιστή τους.

«Ο συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο νεοφιλελευθερισμός παραδόξως έφτασε στο ίδιο σημείο με το σοβιετικό σύστημα στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, δηλαδή στη χρησιμοποίηση μεγάλου αριθμού ανθρώπων, οι οποίοι δεν έκαναν τίποτα. Μια ανωμαλία ενάντια ακόμη και στις αρχές του καπιταλισμού και ακόμη πιο ακατανόητη με δεδομένο τον μεγάλο αριθμό των ανέργων στις βιομηχανικές χώρες».

Αγχωτικός τρόπος ζωής

Ο «Economist», εξ ορισμού φιλελεύθερο έντυπο, απάντησε στις θέσεις του Γκράμπερ μέσα από άρθρο στο blog του. Το περιοδικό υπερασπίζεται τις διοικητικές και διευθυντικές θέσεις τονίζοντας σταδιακά την όλο και πιο «περίπλοκη φύση» της σύγχρονης παγκόσμιας οικονομίας.

«Τα αγαθά που παράγονται είναι όλο και πιο περίπλοκα, η γραμμή παραγωγής είναι πιο περίπλοκη, η πώληση και η διανομή είναι πιο περίπλοκη, τα μέσα χρηματοδότησης του όλου συστήματος το ίδιο και ούτω καθεξής. Αυτή η πολυπλοκότητα είναι αυτό που μας κάνει πλούσιους. Αλλά είναι εξαιρετικά επώδυνη σε ό,τι αφορά το μάνατζμεντ».

Στον ιστότοπο Slate.fr, ο δημοσιογράφος Ζαλ Λοράν Κασελί ωθεί την ανάλυση του Γκρόμπερ ένα βήμα παραπέρα παραθέτοντας τα συμπτώματα που παρουσιάζουν οι «σκατοδουλειές» (bullshit jobs) στην κοινωνία, το «σύνδρομο του δωματίου στις αναπαραστάσεις της ποπ κουλτούρας και την ταινία «Fight Club»». Ο Κασελί κάνει επίσης αναφορά στις θέση της πολιτικής επιστήμονος Μπεατρίς Χιμπού, διευθύντριας έρευνας στο CNRS και συγγραφέως του βιβλίου «Η γραφειοκρατικοποίηση του κόσμου στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού». Σύμφωνα με τη Χιμπού, η εμφάνιση των «θέσεων εργασίας για ηλίθιους συμβαδίζει με τον υπερ-ελεγχόμενο, αγχωτικό και αποστειρωμένο τρόπο ζωής, τον οποίο έχει υιοθετήσει ο Δυτικός κόσμος. Σε αντίθεση με μια ελαφρώς κριτική οπτική από την Αριστερά, που λέει ότι για όλα αυτά είναι υπεύθυνες οι μεγάλες επιχειρήσεις, στην πραγματικότητα είμαστε όλοι γραφειοκράτες, επειδή στο όνομα της ασφάλειας, της διευκόλυνσης στην καθημερινή ζωή προωθείται η επέκταση της χρήσης του συγκεκριμένου προτύπου».

Ενα πράγμα είναι σίγουρο: η επιτυχία του άρθρου του Γκράμπερ στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης πολύ πέραν του κύκλου των ακαδημαϊκών και των αναρχικών καθώς αυθορμήτως έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες από ενθουσιώδεις bloggers, αποδεικνύοντας έτσι τη δημοφιλία της θεωρίας του.