Ελευθερία και μοναξιά

Του Σάββα Λαζαρίδη25/04/2011



Ελευθερία, μοναξιά, δύο λέξεις, δύο μονάχα λέξεις, δύο καταστάσεις. Η πρώτη μια διεκδίκηση του ανθρώπου, ένας σκληρός κοινωνικός αγώνας για την κατάκτηση της. Η δεύτερη, μια κατάσταση συναισθηματική και κοινωνική που όλο και σε μεγαλύτερο βαθμό την νιώθει ο σύγχρονος δυτικοθρεμμένος άνθρωπος, εγκλωβισμένος εντός του αστικού κουτιού του. Δύο λέξεις που συνδέονται μεταξύ τους, παρουσιάζοντας μια διφορούμενη σχέση.

Κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα, φιλοσοφικά, ψυχολογικά, λογοτεχνικά αλλά και κοινωνικά η ελευθερία συνδυάστηκε με την μοναξιά με μια μορφή αιτίας και αποτελέσματος, δηλαδή η διεκδίκηση της ατομικής ελευθερίας οδήγησε στην δημιουργία της μοναξιάς υπό την μορφή κοινωνικού φαινομένου. Οι λόγοι δημιουργίας αυτής της σχέσης πηγάζουν από τον ορισμό που δόθηκε στην λέξη ελευθερία. Αναμφισβήτητα, η ελευθερία ταυτίστηκε με τα ατομικά δικαιώματα και τις κοινωνικές διεκδικήσεις. Όμως, αυτή η ταύτιση, ναι μεν μπόρεσε να οδηγήσει σε πολιτικά ωριμότερες και περισσότερο δημοκρατικές κοινωνικές δομές και κοινωνικά σύνολα, αλλά άφησε συγχρόνως και τον άνθρωπο χωρίς φραγμούς να ζητάει και να διεκδικεί δικαιώματα πέρα της ατομικής του ελευθερίας, παραγκωνίζοντας πολλές φορές τις κοινωνικές του υποχρεώσεις. Ουσιαστικά, φορέθηκε στην ελευθερία το ένδυμα του εγωισμού, καθιστώντας την κατακτητική και διαρκώς επεκτάσιμη. Παράλληλα, η μεταστροφή της κοινωνίας σε υλικοκεντρική αφαιρεί με γοργούς ρυθμούς από την ελευθερία την πνευματική της διάσταση, προσανατολίζοντας την σε ένα πιο υλικό περιβάλλον.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, ο άνθρωπος, σκλάβος του ίδιου του εγωισμού, συνέχεια ζητάει και διεκδικεί περισσότερη ελευθερία νομίζοντας πως έτσι θα οδηγηθεί στην ευτυχία. Στις διαπροσωπικές του επαφές δεν τον ενδιαφέρει να ανακαλύψει το πρόσωπο του συνάνθρωπού του, την ουσία του. Ενδιαφέρεται μονάχα να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του, τα “θέλω” του, θέλει να τον κατακτήσει, να τον κάνει κτήμα του. Η λέξη αλληλεγγύη αρχίζει και ξεθωριάζει από το γονιδιακό του αποτύπωμα. Επίσης, δεν τον απασχολεί η πνευματική του ανάπτυξη, δείχνει μια ολοένα και αυξανόμενη αδιαφορία σε καθετί πνευματικό. Νιώθει πιο ελεύθερος, πιο ευτυχισμένος με μια υλικά άνετη ζωή. Με αυτό τον τρόπο, εισέρχεται σε ένα φαύλο κύκλο όπου δουλεύει σκληρά για να μπορεί να καταβάλει το τίμημα μιας υλικά άνετης ζωής, με επιθυμίες εντελώς τεχνητές κι όμως για αυτόν είναι ζωτικής σημασίας, διότι έτσι έμαθε να σκέφτεται και να αντιδρά. Υπάρχει στην ουσία μια ταύτιση των επιθυμιών του με τα κοινωνικώς αποδεκτά υλικοκεντρικά πρότυπα, τα οποία στόχο έχουν την διάσπαση του κοινωνικού συνόλου και την μετατροπή του σε ανεξάρτητες μονάδες. Συνεπώς, μέσω της εγωιστικής και κατακτητικής του ελευθερίας, οδηγείται στην αποδυνάμωση έως και την διάσπαση των κοινωνικών του δεσμών με τους συνανθρώπους του, με αποτέλεσμα να μετατρέπεται σε άτομο, βυθιζόμενος σε μια μοναξιά, η οποία τον κατατάσσει ευάλωτο και πειθήνιο όργανο απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας.

Το λάθος όλης της αναφερθείσας κατάστασης έγκειται στην εισαγωγή του μικροβίου του εγωισμού στον ορισμό της ελευθερίας. Πως είναι δυνατόν ο εγωισμός να αποτελεί προσδιορισμό της ελευθερίας, όντας από μόνος του περιοριστικός παράγοντας στην πνευματική ανέλιξη του ανθρώπου; Ο εγωισμός μετατρέπει άμεσα τον άνθρωπο σε ανελεύθερο ον, σε σκλάβο του εαυτού του και η ελευθερία ξεκινάει αρχικά από ατομικό επίπεδο για να καταλήξει σε μια ελεύθερη κοινωνία. Μπορεί να ορίζεται η ελευθερία σαν η ικανότητα άσκησης διαλεκτικού ελέγχου, καταλογισμού των ευθυνών και αποδοχής του παρελθόντος, αλλά πουθενά δεν υποβόσκει ένα εγωιστικό προφίλ σε αυτόν τον ορισμό. Ελεύθερος άνθρωπος είναι εκείνος που αποδέχεται πρώτα από όλα την δική του φύση. Μέσω της επίτευξης του παραπάνω στόχου, μπορεί να αποδεχτεί και την ελευθερία του συνανθρώπου του. Δρα ελεύθερος, με βάση τις δικές του πεποιθήσεις και αντιλήψεις αποδεχόμενος όμως και τις αντίστοιχες του άλλου. Έχει την ικανότητα να βλέπει στο πρόσωπο του άλλου και το δικό του πρόσωπο, εξελίσσεται από μονάδα στα πάντα, αποτελεί κομμάτι του συνόλου και είναι άρρηκτα δεμένο μαζί του. Η μοναξιά εξαλείφεται εφόσον έχει αποβληθεί ο εγωισμός από τον ορισμό της ελευθερίας. Συνεπώς, η ελευθερία και η μοναξιά είναι δύο λέξεις αλληλοαναιρούμενες, μονάχα ο εγωισμός μπορεί να τις συσχετίσει.

Κλείνοντας, θέλω να προσθέσω μια λογική απορία του κάθε αναγνώστη, η οποία δεν είναι άλλη από την ουτοπιστική προσέγγιση που επιχειρείται στο παρόν κείμενο σε σχέση με τον ορισμό της ελευθερίας. Πράγματι, η αποβολή του εγωισμού και η μετατροπή του ανθρώπου σε ελεύθερο ον, αποτελεί μια επίπονη διαδικασία που αγγίζει τα όρια της ουτοπίας. Όμως, η λέξη ουτοπία από ποιούς ορίστηκε; Είναι τελικά αδύνατη η κατάκτησή της; Ένα μονάχα γνωρίζω σίγουρα από την έως τώρα σύντομη ζωή μου, πως το μόνο σίγουρο στον κόσμο που ζούμε είναι η ύπαρξη του μη αδύνατου, ή καλύτερα η ύπαρξη του «όλα είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν».