ΑΝΘΡΩΠΟΘΥΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Έγραψε στις 15.12.2012 ο/η: Σιμόπουλος Κυριάκος



Οι έλληνες τοποθετούσαν στους βωμούς τα πρώτα τρόφιμα, που αποκτούσαν. Ήταν «αι απαρχαί» από το κυνήγι, την αλιεία και τη γεωργία. Οι αγρότες μετέφεραν στα ιερά το πρώτο στάρι, που αποκτούσαν, το πρώτο αραποσίτι, τα πρώτα σύκα, τις πρώτες ελιές, τα πρώτα σταφύλια, το πρώτο κρασί, το πρώτο γάλα. Στο ιερό τής Δήμητρας, γράφει ο Παυσανίας, μπροστά στα πόδια τού αγάλματος, τοποθετούσαν τους πρώτους καρπούς τού φθινοπώρου. Εκεί διατηρούσαν τη φρεσκάδα τους όλη τη χρονιά! (Ελλάδος Περιήγησις, Θ΄19,5).

Οι λατρευτικές θυσίες στις μυθικές θεότητες δεν γίνονταν μόνο με διάφορα ζώα. Θανατώνονταν και άνθρωποι στους βωμούς των θεοτήτων. Αρχαϊκές ανθρωποθυσίες γίνονταν μπροστά στο άγαλμα τής Αρτέμιδας. Στην Αθήνα
θυσιάζονταν άνθρωποι στη θέση Αλάς τής Αττικής, στην Ταυροπόλα Αρτέμιδα. Χαρασσόταν με μαχαίρι ο λαιμός ενός ανδρός. Γράφει ο Ευριπίδης: «Όταν γιορτάζουν -την Ταυροπόλα Αρτέμιδα- ο ιερέας με ένα σπαθί αγγίζει το λαιμό ανδρός και αναβρύζει αίμα». (Ιφιγένεια εν Ταύροις, στ. 1456-1461).

Στη Σπάρτη, στο βωμό τής Ορθίας Αρτέμιδος, μαστιγώνονταν έφηβοι με συνέπεια φρικαλέα αιματοχυσία. Γράφει ο Παυσανίας: «Η Ορθία τής Σπάρτης είναι το ξόανο τής χώρας των βαρβάρων... Τούς ήρθε ύστερα ένας χρησμός
να βρέχουν τον βωμό με ανθρώπινο αίμα κι άρχισαν να θυσιάζουν κάποιον με κλήρο, ώσπου ο Λυκούργος, το αντικατέστησε με μαστιγώσεις των εφήβων μέχρι θανάτου και γέμιζε μ' αυτές ο βωμός με ανθρώπινο αίμα». (Ελλάδος Περιήγησις, Γ΄16, 9-10). Στη μυθολογία αναφέρεται, ότι πριν από τις μάχες γίνονταν θυσίες παρθένων, συνήθως με τη θέλησή τους.
  

Εξιδανικευμένη παρουσιάζεται η εικόνα τής αρχαίας Ελλάδας σήμερα. Κι όμως, οι αρχαίοι έλληνες έκαναν ανθρωποθυσίες ακόμα και κατά τον ε΄αιώνα! Πριν από τη ναυμαχία τής Σαλαμίνας, ο Θεμιστοκλής θυσίασε τρεις πέρσες αιχμαλώτους στον θεό Διόνυσο. (Πλούταρχος, Θεμιστοκλής, 13).

 
 
Συχνά, προς τιμή τού νεκρού, που είχε ενταφιαστεί, έσκαβαν ένα λάκκο -«βόθρον»- και έρριχναν πολύ αίμα, για να φθάσει στους νεκρούς - «αιμακουρία». Ο Οδυσσέας, ύστερα από οδηγίες τής μάγισσας Κίρκης, έσκαψε «βόθρον» τετράγωνο «στην άκρη τού κόσμου» κι έσφαξε κριάρι και μαύρο πρόβατο, για να ρεύσει το αίμα στο λάκκο καί να συγκεντρωθούν οι ψυχές να το πιουν! (Όμηρος, Οδύσσεια, κ΄στ. 518-519).

Για ανθρωποθυσία διάλεγαν έναν άνδρα και τον έδερναν με κλαδιά συκιάς και  σκυλοκρέμυδα, κυρίως στα γεννητικά όργανα. Τελικά, τον έκαιγαν και σκόρπιζαν τη στάχτη του στη θάλασσα. Στα Άβδηρα αγόραζαν ένα δούλο, τον περιέφεραν γύρω από τα τείχη τής πόλης και τον θανάτωναν με λιθοβολισμό. (Καλλίμαχος, VIII, 2). Στην Αθήνα, κατά τη γιορτή των Θαργηλίων, επιλέγονταν δυο άνδρες και τους καταδίωκαν φονεύοντάς τους με πέτρες. Τους αποκαλούσαν «καθάρσια».
  

Η θυσία τής Πολυξένης. (Αττικός μελανόμορφος αμφορέας, περί το 550 π.Χ., Βρετανικό Μουσείο).

 
 
Στο Α΄ μέρος τής Εκάβης (1-657) ο Ευριπίδης δραματοποιεί τη θυσία τής Πολυξένης στον τάφο τού Αχιλλέα. Ο νεκρός ήρωας σταμάτησε στη Θρακική Χερσόνησο το γυρισμό των αχαιών κι απαίτησε να τιμήσουν το μνήμα του με τη θυσία τής Πολυξένης, τής κόρης τού Πρίαμου και τής Εκάβης.

Στις τραγωδίες τού Ευριπίδη αναφέρονται πάμπολλες τελετές ανθρωποθυσιών στις θεότητες. Η κόρη τού Αγαμέμνονα, Ιφιγένεια, οδηγείται για θυσία στο βωμό τής Αρτέμιδας, (Ιφιγένεια εν Αυλίδι, στ. 533, 1200). Θυσιάζεται και η γυναίκα Μακάρα στην Περσεφόνη ύστερα από «θεϊκό χρησμό» (Ηρακλείδες, στ. 408, 583). Θυσιάζεται κι ο Μενοικέας, γιός τού Κρέοντα (Φοίνισσες, στ. 913). Στη Μουνυχία θυσίαζαν παρθένες (Αριστοφάνης, Λυσιστράτη, στ. 645).

Ο Ηρόδοτος καταγράφει δεκαπέντε ανθρωποθυσίες σε διάφορες χώρες - Περσία, Αίγυπτος, Σκυθία, Θράκη, Ταυρίδα, ακόμη και στη Θεσσαλία. Τις ξένες θυσίες με σφαγή ανθρώπων μιμήθηκαν οι έλληνες. Οι ανθρωποθυσίες στις άλλες χώρες γίνονταν με εντολή των βασιλέων. Κατά τον Πορφύριο, σε πολλές περιπτώσεις, δεν θανάτωναν τα θύματα, αλλά τα καταβρόχθιζαν ζωντανά (Περί αποχής των εμψύψων, Β΄8,3). Υπάρχουν αγγεία, όπου εξεικονίζονται θράκες, που καταβροχθίζουν παιδιά. Στην Κολχίδα θυσίαζαν στην Άρτεμι όλους τους ξένους. Ο Αιγύπτιος μονάρχης, Βούσιρις, οδηγούσε στο θυσιαστήριο όλους τους ξένους επισκέπτες. Ο βασιλιάς τής Λιβύης, Ανταίος, έχτισε με τα κρανία των θυσιαζόμενων ναό προς τιμή τού Ποσειδώνα! (Διόδωρος Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη, 27,3). Ο κύπριος Φράσιος, θυσίαζε στο Δία τους ξένους, που επισκέπτονταν τη Σαλαμίνα.

Ο Παυσανίας αναφέρεται στις ανθρωποθυσίες κατά τις εορτές Λύκαια τής Αρκαδίας. Ο Λυκάων, γιός τού Πελασγού, έφερε στο βωμό τού Λυκαίου Διός ένα βρέφος και το θυσίασε, για να βρέξει το βωμό με αίμα. Κατά την ανθρωποθυσία ο Λυκάων μεταμορφώθηκε σε λύκο (Ελλάδος Περιήγησις, Η΄2,3). Το παράδοξο είναι, ότι ο Παυσανίας αποδέχεται τη μεταμόρφωση τού Λυκάονος σε λύκο! Προσωπικά δέχομαι, γράφει, ως αληθινή αυτή την παράδοση (Η΄2,4).

Κατά τον Πλούταρχο οι ανθρωποθυσίες αποτελούν πολιτική των αρχόντων, «καθύοντες ανθρώπους» εξασφαλίζουν την προστασία των θεών! Οι ανθρωποθυσίες στον Λύκαιο Δία συνεχίζονταν και κατά την εποχή τού Παυσανία, που τις αποκαλεί «ιεροπραξίες»! Αποφεύγει όμως, περιγραφή τής ανθρωποσφαγής (Η΄38,7). Σε άλλο σημείο αναφέρει, ότι στην Ελίκη, στο ιερό τού Ποσειδώνα, οι αχαιοί απέσπασαν άνδρες, που είχαν καταφύγει εκεί και τους θυσίασαν (Ζ΄24,6). Οι ανθρωποθυσίες εξεικονίζονται σε αγγεία και σε ανάγλυφα μαρμάρινα. Και περιγράφονται λεπτομερώς στίς τραγωδίες τής κλασικής εποχής.

Οι ανθρωποθυσίες στους θεούς συνεχίζονταν στην Ελλάδα και στον ε' αι. π.Χ. με τη μορφή τού «φαρμακού», που συντηρούσε η κοινότητα, για να τον θυσιάσει χωρίς καμμιά εγκληματική προϋπόθεση. Θυσιάζονταν επίσης,  αιχμάλωτοι πολέμου, σκλάβοι, παιδιά, έφηβοι, άνθρωποι τού περιθωρίου κ.ά.. Ο «φαρμακός», που προοριζόταν για θυσία, ήταν συγχρόνως πρόσωπο καταφρόνησης και λατρείας!

Οι ελληνικές θεότητες συνοδεύονταν πάντοτε από βία, αγριότητα και φρικαλεότητες. Στην αρχαία Ελλάδα το θύμα, που προοριζόταν για ανθρωποθυσία ονομαζόταν «κάθαρμα», επειδή η θυσία αντιμετωπιζόταν ως «αποξήρανση», ως «ευνοϊκή έξοδος», δηλαδή «κάθαρσις»!
  

Κατά την κηδεία τού Πάτροκλου ο Αχιλλέας έσφαξε πάνω στον τάφο του δώδεκα τρώες αιχμαλώτους. (Όμηρος, Ιλιάδα, Ψ΄175-176). Η εικόνα τής θυσίας προέρχεται από ετρουσκική τοιχογραφία.

  
 Για την Aρτέμιδα θυσίαζαν έναν έφηβο κι αν δεν τον εξασφάλιζαν έσφαζαν μια γίδα. Στη Σαλαμίνα τής Κύπρου γίνονταν ανθρωποθυσίες. Αργότερα, θα αντικατασταθούν με σφαγή ταύρων. Στη Λακωνία, η Ελένη, κόρη τού  Τυνδάρου, απέφυγε την ανθρωποθυσία, όταν ένας αητός άρπαξε το μαχαίρι από τα χέρια τού εκτελεστή! Οι μύθοι καταλήγουν συχνά σε ακρότητες και φαντασιώσεις. Στη Μουνυχία ο Έμβαρος είχε δεχθεί να θυσιάσει την κόρη του. Αλλά φρόντισε να ντύσει μια κατσίκα με φορέματα τής θυγατέρας του. Και η θεά... δέχθηκε τη θυσία τού ζώου!...

Συχνά, οι ανθρωποθυσίες συνδυάζονταν με την ωμοφαγία, τον φρικώδη καννιβαλισμό. Ο Τάνταλος, γιός τού Διός, καλεί σε γεύμα τούς θεούς και τούς προσφέρει το σώμα τού γιού του Πέλοπα, τεμαχισμένο καί μαγειρεμένο. Ύστερα από εντολή τού Δία επαναφέρεται στη ζωή ο Πέλοπας και τα τεμάχια, που είχαν καταβροχθισθεί, αντικαθίστανται από ελεφαντοστούν! Η ωμοφαγία ζώων καί ανθρώπων αποτελούσε μια εκδήλωση «πραγματικής επικοινωνίας με
τις θεότητες».

Ο Μενέλαος, κατά το ταξίδι του στην Αίγυπτο, για να παραλάβει την Ελένη, αντιμετώπιζε κατά την επιστροφή δυσκολίες, επειδή ξεσπούσαν ανεμοθύελλες. Άρπαξε δυο παιδιά ιθαγενών και τα θυσίασε, για να κατευνασθούν οι άνεμοι. Κι επειδή ξεσηκώθηκαν οι αιγύπτιοι, κατέφυγε με τα πλοία στη Λιβύη.

Ο Θεόφραστος υποστηρίζει, ότι επειδή παλαιότερα η αγροτική παραγωγή ήταν ανεπαρκής, οι άνθρωποι «αλληλοτρώγονταν». Θυσίαζαν στους θεούς ανθρώπους. Από τότε συνεχίζονταν οι ανθρωποθυσίες στα Λύκαια τής Αρκαδίας και στην Καρχηδόνα προς τιμήν τού Κρόνου. Στις τελετές αυτές συμμετείχαν όλοι οι κάτοικοι. Τη σφαγή ακολουθούσε η καταβρόχθιση των σωμάτων (Πορφύριος, De abstinentia, B΄27,1-6). Και o Αθήναιος αναφέρεται στον καννιβαλισμό, στη θυσία τού θύματος και τη χρησιμοποίηση του ως τροφή μετά το «ψήσιμο». (Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, XIV, 660f-661a).

Οι ανθρωποθυσίες είχαν τόσο γενικευθεί στην αρχαία Ελλάδα, ώστε είχαν εξελιχθεί σε νόμιμο φαινόμενο και από τα θύματα, που δέχονταν να θυσιαστούν στους θεούς αποδεχόμενοι την ατιμωρησία των σφαγιαστών. «Εγώ δίνω την ψυχή μου εκουσίως χωρίς κανείς να με αναγκάσει... Δεν σε παρακινώ ούτε σε αποτρέπω, παιδί μου, να πεθάνεις. Τα αδέλφια σου τα ωφελείς αν πεθάνεις» (Ευριπίδης, Ηρακλείδαι, στ. 550-551, 556-557).

Ο Αριστοφάνης αφηγείται στα έργα του τις ανθρωποθυσίες και τους καννιβαλισμούς. Στους «Iππής» ο Δήμος εμφανίζεται ως ανθρωποφάγος. Φονεύει τους πολιτικούς και τους καταβροχθίζει.

Ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Πορφύριος (γ΄ αι. μ.Χ.) αναφέρεται σε μια ανθρωποθυσία στη Ρόδο: «Ένας κατάδικος έμεινε στη φυλακή ως τη γιορτή τού Κρόνου. Την ήμερα τής γιορτής τον οδήγησαν μπροστά στο ναό τής Αρτέμιδας κι αφού τού έδωσαν να πιει κρασί τον αποκεφάλισαν» (Περί αποχής των εμψύχων, Β΄54,2).

Σημείωση: Το παραπάνω κείμενο αποτελείται από αποσπάσματα από το βιβλίο τού Κ. Σιμόπουλου: Μυθοπλαστία όλες οι θρησκείες τής οικουμένης, έκδ. «Στάχυ», 2003, κεφ. «Ανθρωποθυσίες στη λατρεία των θρησκειών», σελ. 122-128. Ο τίτλος, οι φωτογραφίες και οι υπότιτλοι έγιναν με μέριμνα τής «Ελεύθερης Έρευνας».